검색
입력 내용 삭제
문자입력기
검색
부수검색
음가검색
부수로 검색:
부수 획수:
부수 목록:
나머지획수:
음가로 검색:
음가:
검색:
검색
열 람
승정원일기
정보화사업
승정원마당
왕 대
책별
조직과 기능
연혁
작성방식
사료적가치
기록유산
개 요
범 례
공지 사항
인조 - 고종
16대 인조(1623년~)
17대 효종(1649년~)
18대 현종(1659년~)
19대 숙종(1674년~)
20대 경종(1720년~)
21대 영조(1724년~)
22대 정조(1776년~)
23대 순조(1800년~)
24대 헌종(1834년~)
25대 철종(1849년~)
26대 고종(1863년~)
27대 순종(1907년~)
영조 4년
1728년 (무신)
1월
2월
3월
4월
5월
6월
7월
8월
9월
10월
11월
12월
승정원일기 37책(탈초본 674책) 영조 4년 11월 0일
1728년 雍正(淸/世宗) 6년
0일
2일
3일
4일
5일
6일
7일
8일
9일
10일
11일
12일
13일
14일
15일
16일
17일
18일
19일
20일
21일
22일
23일
24일
25일
26일
27일
28일
29일
30일
-
○ (
以上缺
)上曰, 眠睡則雖或如常, 而食飮甚厭, 幾至全廢, 似由於熱在脾胃而然也。雖以常時言之, 所食甚少, 自陞儲前, 至今如此, 胃氣似弱, 故常言于醫官矣。
和順翁主
亦然, 同己之間, 稟質相同而然也。世子雖在膏梁之家, 而膏腴之饍, 則厭而不食, 似無熱矣。予亦自兒少時, 雖不能多食, 然亦不如世子之厭食矣。世子則自乙巳年春, 他人勸食則或善食, 而凡飮食, 至於鹹醬等物, 則皆不食, 而只食沈菜而已。至於肉饌則尤爲厭食矣。食治如此, 而醫官入診之後, 則每以熱候之多爲言, 外人則只慮其多食膏梁之味故也。卿亦見之, 亦必知之矣。若飫膏腴之饌, 則豈可如許瘦瘠也? 予亦兒時, 瘦瘠頗甚, 而近來則稍有和氣, 故或冀世子, 年長則無弱矣。醫官不顧脾胃, 欲用丸藥等物, 卽今脾胃, 比上上年似減矣。每當初秋之時, 或値涼日, 則必着袷衣, 非但初秋, 雖當夏節, 或有涼日, 則氣亦似寒矣。頃者肥兒湯, 則腹痛時連服至九貼十貼後, 頗有一二日之效矣。以卽今言之, 則今日不如昨日, 昨日不如再昨日矣, 當初則不爲大段, 而三四日後, 似有熱氣, 醫官, 或曰, 幾至差愈之境, 而其後困憊頗甚, 寒熱往來, 又有頭疼, 雖不刺痛, 而厭食特甚, 他人勸食而後, 或少食焉。醫官入診之時, 則引接醫官, 甚□悶焉。今日朝前, 須人起坐, 只食六七匙, 夕則僅食三四匙矣。副提調
宋成明
曰, 東宮所進之物, 粥耶, 飯耶? 上曰, 前食白粥, 或食米飮, 而近日則又厭米飮等物, 故食重蒸飯, 而卽今沖年矣, 或慮有別症, 故所食之物, 亦如此矣。
光佐
曰, 不但聖敎之如此, 前聞醫官之言, 實與下敎同矣。數年來, 水剌不得善進, 而至於滋味之饌, 則漸漸厭進, 胃弱而米飮亦難進, 症候似近於熱, 而亦非熱候, 必由食積而然故, 亦有胃熱, 必祛其熱, 然後本症可瘳, 不能的知症候, 而不祛其熱, 徒治其弱, 則臣雖昧病, 理似不可矣。古醫神於知脈, 故有觀形而知病者, 有察色而執症者, 近來醫員, 則知脈者尠矣。凡疾病, 氣雖實而似虛, 虛中有實, 自上, 專以虛弱決者, 何也? 上曰, 世子幾至純陽之年, 而血氣甚弱, 所食且少。予則生長於宮中, 而雖當冬節, 猶不爲寒, 雖或不食, 猶不虛乏, 雖或有過食之時, 而別無滯症矣。世子幼養之時, 則不但在於私第, 雖入宮之後, 如閭閻家養兒而已。與予幼時所養不同, 而其時則別無疾恙矣, 但數歲後, 有腹瘧, 故常常言于醫官矣。卽今純陽之年, 氣質如此, 故以爲虛弱也。
光佐
曰, 臣昨年, 始爲瞻望東宮, 臣心以爲決知天人也。燕閑時, 或瞻望見之, 則血氣似爲不足, 聲音亦不通暢, 或慮有內傷之候矣。今聞聖敎, 則世子自前, 不喜遊戲。以閭閻家稚童言之, 氣盛之兒, 則遊戲亦多, 氣少之兒, 則遊戲亦少。以此推之, 則東宮本氣不足, 故少發越之氣矣。上曰, 常時見之, 則行動擧止, 雖無大段弱氣, 而或値風日, 則雖欲出遊, 而不强出遊, 若或添感, 則困惱頗甚, 似有本症之時時復發, 甚厭動作, 今番輪感之後, 則非但不爲出遊, 亦不出廳事, 常在房內, 人有開戶, 則使之閉戶, 至聞人聲, 則或有厭聽之時, 沖年如此, 故知其本氣之弱矣。
光佐
曰, 厭聽人聲之症, 亦數數, 而厭聽之症, 其已久乎? 上曰, 頃患輪感之後, 有如許症情矣。
光佐
曰, 輪感添傷, 幾至旬望之久乎? 上曰, 自九月望前, 又患輪感, 日數幾過旬望矣。
宋成明
曰, 輪患添傷之前, 則別無他症乎? 上曰, 常時, 則或讀書, 或寫字, 以爲消日矣, 今番輪患添傷之後, 則雖不刺痛, 而常厭動作矣。
光佐
曰, 凡人或患輪感, 則眠睡, 例不得如常, 亦或有騷癢煩熱之氣矣。東宮輪感之後, 眠睡之不寧, 亦是例也, 而但沖年弱氣, 恐生別症, 是爲可悶矣。上曰, 世子輪感之後, 眠睡之不得如常, 雖非大段, 而常人之言, 曰病人不知置身之所, 卽今世子病勢, 不知所以然, 而覺睡後, 每痛, 今夕, 又有頭疼之候, 症情, 無有指適, 而間或沓沓, 又有惡寒之氣矣。
光佐
曰, 非專有寒冷之氣乎? 上曰, 非專有惡寒之症也, 或外熱而內寒矣。自昨日, 甚爲沓沓, 下唇煩熱, 故沓沓之時, 下唇, 如有戰動之氣矣。
光佐
曰, 自上見時, 下唇, 亦有動色乎? 上曰, 見其有動色矣。常時雖有惡寒之症, 而今番輪患, 初意其盡差矣, 自近日, 似有加症矣。
宋成明
曰, 然則必是再感故也。上曰, 三次添感矣。
光佐
曰, 醫官則終始以熱候之多爲言。
鄭志顯
·
金漢龍
, 以爲虛熱,
趙鼎儁
, 針醫也。其他醫官, 則皆以爲熱, 而今聞上敎後, 則醫官所見, 雖不適, 儻以虛熱執症, 似或可矣, 而臣等欲爲片時入診之心, 自不能已矣。上曰, 予亦不能分明知之, 而數日間委頓憊懶之狀, 果知其虛弱, 故諸醫官, 亦皆欲用補劑。
權聖徵
·
金應三
, 則以爲加味六君子湯, 欲爲專主用之, 而或似食積, 故山査肉陳皮焰硝等藥, 加入用之, 其意, 蓋欲補虛而消積也, 而他醫官, 則皆以持難云云。
方震起
·
李徵夏
等, 亦以此藥, 爲疎闊云云, 醫官所見, 如是不同, 故用藥亦難矣。
成明
曰,
玄悌綱
, 亦以此藥, 爲難用矣。
光佐
曰,
方震起
則以爲厭聽人聲之症, 及喜獨居之症, 近於躁症, 而躁則生熱, 故由其症, 有寒慄之症, 此等症, 在醫書, 亦以爲可悶之症矣。似寒似熱之症, 皆由躁熱之症, 故醒心散, 若進服, 則當好云云。
玄悌綱
, 所見亦然, 而
金應三
, 則以爲生地黃麥門冬入之, 故用之不好云云。故
方震起
則雖欲用醒心散, 而他醫官所見各異, 故尙未議定矣。上曰, 予前日, 嘗服醒心散矣。
光佐
曰, 先王朝, 亦嘗進服矣。醫官所見, 各有不同,
趙鼎儁
, 雖是針醫, 閭閻間, 專以小兒醫, 行之, 故以兒醫, 居首於京中云, 而今此入侍, 都承旨
宋成明
家兒少之病, 以
趙鼎儁
之藥, 輒必見效云矣。
方震起
, 以爲用六君子湯, 不如用柴胡六君子湯,
鄭志顯
, 亦以爲若用柴胡六君子湯, 則當歸白芍藥, 亦當入之,
李徵夏
, 則以爲當用靑奇散, 而柴胡·陳皮·白芍藥, 當爲加入,
金應三
則以爲當歸白芍藥, 皆入用之, 則似近於鈍, 故去當歸, 入白芍藥, 可也,
權聖徵
則以爲不如用加味六君子湯, 此藥則頗溫之劑也。夫寒熱往來之症, 似瘧故也。
權聖徵
本見雖異, 三四醫官之言如是, 故欲爲議定以入, 而似無偏僻之害, 然本症候, 不能詳知, 又無瞻望之事, 故至於議藥不無次且之端矣。臣昨日入來之後, 雖欲請對稟定, 而昨者擔來之後, 胃火大升, 胸膈痞塞, 又有寒戰之症, 無路致身於殿陛, 故昨間, 雖欲稟定而未果, 今日始爲請對, 而若以藥房請對, 出於朝紙, 則外人觀瞻, 必致驚動, 是爲可悶, 故只以小臣請對入侍, 而提調及副提調, 亦與之同爲入侍矣。上曰, 昨聞卿之入來, 而連見書啓, 可知所患之彌留矣。此後則雖或入來藥房, 而出入殿陛, 入侍, 似難矣。所患似爲非輕, 慮念何已? 今此燭下, 雖不得詳見, 而議藥稟達之際, 呼吸亦促, 鎭定後有言, 今日見之, 精神大敗矣。卿氣素健, 而向有大勞, 所患未瘳之餘, 今又勞動, 則添傷必易矣, 卿何不思予慮念之意也? 提調及副提調在焉, 卿則所患之中, 何必連日往來乎?
光佐
曰, 今則臣病少愈矣, 臣常有病根, 而自强國事, 僅僅往來, 又當暑按鞫, 向者
春塘臺
臨御時, 適當三伏之節, 半日侍坐, 病根始發, 意謂數日後, 或冀差愈, 而不能善攝, 以致今日之彌留矣。古語曰, 有病不治, 當得中醫, 若善治則有效, 而不善治則反害, 故置而不治, 則自然止之矣。臣病雖傷暑之疾, 而胃火或有升降之時, 臣自在
公州
時, 發作無常, 或晝夜叫呼, 至于今日, 反復沈綿, 前後不食不眠, 已至一百二十餘日。若使無病之人, 一百二十餘日, 不食不眠, 則必死乃已, 而係是病身, 故僅僅止此矣。頃日, 又以胃火之升, 數十日胸膈窒塞矣, 卽今則少有差歇之勢, 而又自五六日間, 偏頭有痛, 精神或迷, 一時難耐。伏聞東宮病患之後, 分義所在, 不可循例顧私, 而且掌務官, 來傳東宮患候彌留之中, 今日加於昨日, 昨日加於再昨日云, 臣雖入來, 無以保護, 而臣雖顚仆以死, 有不暇恤, 故昨始入來藥房, 而諺曰男子動物, 臣出入闕內之後, 賤疾, 亦似少愈矣。今又請對入侍, 其在犬馬之誠, 則亦云幸矣。東宮患候, 不能執症, 故午後議入之藥, 亦未快定矣。第今夜當爲煎服乎? 上曰, 其藥則當煎服矣。初則猶未決用, 而見之甚悶, 故當用之矣。第兩醫官之言, 虛實相反,
玄悌綱
則以加味六君子湯, 謂之近於躁,
李徵夏
則以三貼, 爲多矣。
光佐
曰, 醫官之言如此, 故一貼分作二貼, 而柴胡七分, 其以下黃芩·陳皮·人蔘·茯苓·白朮·半夏, 各五分, 甘草三分, 加白芍藥五分矣。
成明
曰, 聖體, 咳嗽不止, 輪患餘氣, 尙存矣。
光佐
曰, 副提調, 先以聖體咳嗽, 有所仰達矣, 玉音不得如常, 必是再感而然矣。上曰, 非再感也。輪感少差之後, 咳嗽往來, 聲重則咳嗽, 亦出矣。
光佐
曰, 聲重之候, 乃輪患餘氣也。和解散, 進服, 何如? 上曰, 大王大妃殿上壽初日, 始得輪感, 其日拜跪之節, 盡心行禮, 僅免顚仆之失, 大妃殿上壽之日, 又近, 而因病, 若臥, 則必致憊甚, 故能支一日二日之憊, 而果於大妃殿上壽之日, 少有差愈, 而終得和解矣, 向日召對罷後, 少在便殿, 倚床假寐, 不知之中, 或冒外風, 故咳嗽如此矣。
光佐
曰, 慶壽之禮, 累年遷就, 不但臣民之心, 抑鬱而已。其在聖孝, 亦甚缺然矣, 今番上壽, 日吉辰良, 次第擧行, 聖孝之極盡, 臣民之歡欣, 當如何哉? 如此莫大慶幸之時, 臣有賤疾, 未克趨參於賀班, 至今惶蹙, 而玉體違和, 臣實若痛在身矣。感候, 猶未和解, 則卽今深冬, 恐有添感, 區區憂慮之心, 不能自已矣。上曰, 頃者口味, 雖不如常, 而過三四日後, 差愈矣。自己溺之利於感寒, 衆口一談, 故雖不長服, 而連服矣。近日則口味如常, 故中止矣, 咳嗽之往來, 或由於此藥之停止, 故亦欲連服, 而此藥之
(之)
服, 似勝於和解散矣。
光佐
曰, 進服之日, 無泄候乎? 上曰, 少有其氣, 而不至大段矣。
光佐
曰, 臣等雖昧醫方, 俄頃之間, 東宮入診事下敎, 則臣以病憊,
建陽峴
踰去雖難, 若自
通化門
, 由
鳳德門
, 則步入之路, 亦甚不遠, 故欲爲暫時入診瞻望矣, 此事, 臣果欲陳箚仰請者矣。上曰, 提調雖入診, 有何酬酢之事乎? 卿等見之, 則徒用悶慮而已。此後, 雖或有入診之時, 卿何自
通化門
入來乎? 必致添傷矣, 今日已爲議藥, 庶可知當用之劑矣, 卿須還家調攝, 而如有稟定之事, 則俟間入來, 可也。
光佐
曰, 臣何敢還家自便也? 當宿於直房, 以爲往來藥房之計矣。上曰, 留宿朝房, 必有齟齬之慮, 不如安心還家也。
光佐
曰, 臣之筋力, 還家往來, 亦難矣, 姑留闕外, 往來藥房, 而當欲隨便還家矣。上曰, 卿前後如此, 故每致添傷矣。
光佐
曰, 臣之家, 距闕門稍遠, 故取便留宿於直房矣。
○ (
以上缺
)上曰, 眠睡則雖或如常, 而食飮甚厭, 幾至全廢, 似由於熱在脾胃而然也。雖以常時言之, 所食甚少, 自陞儲前, 至今如此, 胃氣似弱, 故常言于醫官矣。
和順翁主
亦然, 同己之間, 稟質相同而然也。世子雖在膏梁之家, 而膏腴之饍, 則厭而不食, 似無熱矣。予亦自兒少時, 雖不能多食, 然亦不如世子之厭食矣。世子則自乙巳年春, 他人勸食則或善食, 而凡飮食, 至於鹹醬等物, 則皆不食, 而只食沈菜而已。至於肉饌則尤爲厭食矣。食治如此, 而醫官入診之後, 則每以熱候之多爲言, 外人則只慮其多食膏梁之味故也。卿亦見之, 亦必知之矣。若飫膏腴之饌, 則豈可如許瘦瘠也? 予亦兒時, 瘦瘠頗甚, 而近來則稍有和氣, 故或冀世子, 年長則無弱矣。醫官不顧脾胃, 欲用丸藥等物, 卽今脾胃, 比上上年似減矣。每當初秋之時, 或値涼日, 則必着袷衣, 非但初秋, 雖當夏節, 或有涼日, 則...
○
光佐
曰, 兵判
趙文命
, 送言于藥房, 以爲
慶州
醫員
李徵鼎
, 醫術頗爲精熟, 入診時, 同爲入侍則好矣云云, 而兵判, 若面稟, 則亦當詳陳, 而臣初聞其言, 以同參入診事, 稟達亦難, 故以不可輕許爲答, 而第此人,
肅廟
朝病患時, 雖召來, 而不爲入侍矣。上曰, 儒耶?
成明
曰, 以儒爲名者云矣。上曰, 自藥房招來, 使之同參議藥, 可也。上曰,
趙鼎儁
, 醫術善於兒病, 都承旨家, 其果輒見效驗乎?
成明
曰, 果必有效矣。上曰, 多有見效, 故以兒醫行世矣。
光佐
曰,
金重一
, 醫術亦精熟云矣。上曰,
金重一
則非兒醫也。
成明
曰, 東宮, 卽今沖年矣,
金重一
, 非兒醫則同爲入診, 似或不可矣。上曰, 都承旨之言是矣。
光佐
曰, 非小兒醫, 則沖年病患, 不可施其健藥矣, 第
趙鼎儁
, 則朝夕入診, 詳察症候, 爲宜矣。上曰, 依爲之。上曰, 針醫爲緊乎, 藥醫爲緊乎?
光佐
曰, 臣等退出, 商議後, 當爲啓達矣。臣失睡已久, 故精神茫昧, 以病患稟達之辭, 亦多漏矣。緣臣病故, 鞫獄遷就, 臣雖被大罪, 難以自贖, 此正討平變亂之餘, 挽回國事之會, 而臣專無才力之中, 常抱奇疾, 無以奔走效力於國事, 罪實大矣。以鞫獄言之, 則有罪者不使假息, 謀計情節, 當急治不緩, 其中, 或有使之革面, 咸與維新者, 而久置鞫獄, 收殺無期, 目今世人, 相求過覓疵之時也。雖愛臣者, 皆以臣之不出, 謂之泄泄, 至於均斥者, 則驅之於罔測之科, 一二日之內, 獄事當畢, 則卽當擔曳開坐治之, 而神氣足當, 然後可以爲之, 故無以自力, 累朔遷就, 豈可免人之責哉? 不但鞫獄之遷延, 其他國事, 以臣賤疾, 坐失機會, 臣雖被死罪, 何以自贖乎? 朝夕焦心而已矣。上曰, 國家凡事, 大臣一員, 何以獨理? 卽今左相及惟卿, 而頃因意外之事, 竝倉黃出江, 卒右議政
吳命恒
, 筋力最健, 而意外出於江外, 所患初不知大段, 而竟至卒逝, 領敦寧
趙泰億
, 累朔沈綿, 又爲繼逝, 數朔之內, 兩大臣喪出矣。卿雖有病, 神明所扶, 或冀俟間行公, 而念外以
趙正純
之疏, 倉黃出江, 其時豈無添傷乎? 予之所念者, 不但爲國事也, 實恐卿之又致添傷也。向日陵行時一見後, 慶壽大禮時, 卿亦有疾未參, 故亦未相見矣。今番予之所患輪感, 異於常時感寒, 咳嗽餘氣, 尙不快愈, 故所患若差, 則當擬一者動駕往見矣, 予豈强迫乎? 卿期於必來也。不知者, 以予言爲必致卿後已之言, 而予心, 豈如是也? 實愧無敦勉之誠意也。何必恐動, 使卿入來也? 前史所無之事, 予豈行之也? 卿何必胥命金吾也? 到今思之, 實愧誠意之未孚也。卿之前後, 過於勞悴, 今又所患若此, 目今鞫事之遷就, 實爲可悶,
昆陽
罪人, 關係緊切, 而久囚徑斃, 其他鞫囚, 又多積滯, 其中
李慶祉
, 亦係緊囚, 而尙不窮覈, 此一節, 尤悶矣。卿之所患, 非一朝一夕之所可快愈, 而今又勞動, 還家後, 必將添傷矣, 卽今鼎席, 不得備位, 追思元勳, 益切悲悼, 匪久, 亦當卜相, 而卿以所患, 亦難入來, 卿雖不出, 只用文具, 一番命招, 而所患未瘳, 則何以自强乎? 先朝拜相, 亦有特拜之典, 今番拜相之時, 卿雖或不來, 予當體先朝已行之事, 將欲爲特拜之事矣。
光佐
曰, 聖恩之下, 臣豈暇形容仰達也? 臣實負此覆載難容之罪, 開闢以來所無之事也。臣不但命釁不肖也。使臣誠有信於國人, 何以遭此罔測之言也? 人理必無之罪, 加於臣身, 臣以頑忍, 故至今假息, 而煩冤痛刻則極矣, 又蒙萬萬惶蹙之恩命, 自有君臣以來, 得此不忍聞不忍見曠絶之恩數, 聖明特垂洞察, 蔑有所加, 而考諸前史, 豈有如臣遭此罔測之科哉? 然而聖明之昭雪賤臣, 卓絶快達, 臣雖不敢盡達, 世世結草, 無以酬報聖恩之萬一矣。千千萬萬意想之外, 又荷臣子所不忍聞殊異之敎, 千萬古以來, 豈有如許恩數乎? 古昔創業之君, 與其臣, 同爲驅馳馬上, 故或有如此事, 而守成之道, 則君臣截嚴, 故君之於臣, 亦無如此事矣。臣自聞此敎之後, 直欲鑽地以入, 而不可得焉, 倉黃入來, 胥命金吾矣, 卽下還家之命, 臣雖聞命, 何敢晏然還家乎? 金吾胥命, 過二日後, 承批還家矣, 臣非不知殿下之誠心, 而臣旣聞臣子所不敢當之事, 則以臣情勢之難安, 不敢遲徊, 而至今震驚悶迫矣。同僚若存, 則何至如此之境也? 臣則疾病纏身, 常在床席呻吟之中, 而卒右議政
吳命恒
, 則少有脚病, 而亦不大段矣。人各有長短確弱, 而毋過於此人矣。草土三年, 餟粥終喪, 非常時持心, 大過於人, 何能如此也? 當今春變亂時, 直當賊鋒, 顏色晏如, 自所川直走
安城
, 中丸於身, 而不顧其身, 若自愛其身之人, 則其何能設陣於後, 直走賊陣, 掃蕩賊兵也? 思其直走之心, 可見爲國決死生之忠也。不但朝廷, 倚以爲重, 四方亦皆瞻仰, 而萬萬意外, 竟至卒逝, 曾未幾何, 原任大臣, 繼又卒逝, 原任之病, 添傷於四月鞫坐之時, 雖以疾病, 不得出入於殿陛, 大臣若存, 則國有依恃, 而今則已矣, 命數多福, 不當國事, 而自少時風流文采, 暎曜一世, 而顧瞻一時, 豈有如許不幸之事乎? 臣思之至此, 或有達夜不能寐矣, 鞫獄之遷就, 臣雖在家, 豈可自安於心乎? 臣病若無所加, 則當擬進參於鞫坐矣。上曰, 左揆, 方在江郊, 而卿之所患, 實非尋常, 凡係國事, 實爲可悶, 然卿之僚相, 非久當出, 卿則姑觀病勢, 以爲行公, 可也。
光佐
曰, 按鞫若期以數日, 則臣雖有病, 卽出開坐, 但不可以一二日內, 期於收殺, 而賤疾長苦, 實無自力之勢故也。臣病若或少差, 則豈待僚相之出乎? 臣一百數十日, 不接眠睡, 精力旣至如此, 則豈可擔當國事乎? 然臣蕩竭心力, 挽回國勢之心, 蒼天下臨矣。前年冬春間, 以
金有慶
之疏斥嫌入矣, 過數十日後, 大王大妃殿誕日, 出參賀班, 而實錄廳及備局公事, 或有酬應之事, 臣心常以負國爲罪矣。且良役一事, 置之實難, 而臣之本意, 則倘減一匹, 以一匹, 爲之均役, 而一匹之代, 難充其數, 則存其二匹, 至於逃亡物故無徵捧之事, 則可無隣徵族徵之弊矣。卽今兩南監司, 朝家委任, 而兩人緩急不同,
朴文秀
爲人有量,
李匡德
爲人精明, 皆不無所長, 聖上之委任群下, 誠如
魏文侯
之信用樂羊然後, 可以責其成效矣,
湖南
, 有二件稱冤之事,
沈珙
, 頃已奏聞矣,
趙顯命
亦達之乎? 上曰, 無所達之事矣。
光佐
曰,
湖南
校生官軍官, 不出軍布者, 充於軍額, 閑散中庶, 亦充軍額, 校生官軍官校鍊官輩冤之, 閑散中庶, 貶爲官軍官校鍊官校生, 故亦冤之云, 此兩件事, 朝家若置而不論, 則
李匡德
必充軍額, 而其數或不多, 則庶可無訴冤之弊矣。今以良役變通言之, 則戶役及雜役, 雖非戶布, 而戶布之意, 行於其中矣, 凡着黑笠之類, 不納還上, 終歸蕩滌, 而有勢力士夫及豪强品官, 亦皆同然矣。第其中常漢輩, 或賣柴資食, 而至於兩班, 則貴賤有分, 尺布分錢, 無以自辦者多矣。
湖南伯李匡德
累度狀啓, 別無回啓之事, 其他回啓, 則臣病中時, 或構成回啓, 而
匡德
狀啓, 雖係緊節, 時不可行, 故臣又寄書於
匡德
, 止之矣。
匡德
雖有自用之病, 而亦有精詳之可取,
兩南
則朝家旣已委屬於監司, 而至於
湖南
, 則專委
匡德
勿貳然後, 可責其效矣。
湖西
良役, 猝難變通, 實爲可慮, 時任監司
金始炯
, 亦可謂得人, 而
始炯
之曾爲御史也, 臣有所達矣,
始炯
足以勝任,
湖西
軍額, 雖非
兩南
之比, 而大邑則姑舍勿論, 其餘小邑
懷德
·
眞岑
[鎭岑]
·
懷仁
等邑逃故, 無以充額, 而凶年則亦有擾民之弊, 十餘年闕額, 尙多有之, 而監司若一時充定, 則其中或有民不支堪之弊,
忠淸道
軍額, 實爲難便矣。向者
李匡德
狀啓中
靈巖
等邑, 不必減多數云云, 而至於
湖西
, 則使之遍捧軍布, 臣以此事, 問於元勳
吳命恒
曰, 來年軍役新充者, 爲戊申條, 則丁未戊申條, 已徵於隣族者, 何以處之? 元勳
吳命恒
曰, 不可悉革多弊, 戊申條則不如置之云云矣, 講定節目,
宋寅明
, 已奉頒布之命, 而
寅明
多事, 尙未爲之, 朝家節目, 一依
吳命恒
定奪, 廟堂以此擧行, 似可矣。上曰, 良役, 以一匹爲之, 均役事, 當初則以爲好矣, 及聞
嶺南
伯
朴文秀
所達之言, 則其言是矣, 大抵
朴文秀
有略而多氣,
李匡德
明透而自用, 以末梢, 期待於此兩臣也。卿亦須以此意, 激礪此兩人, 爲可矣。
光佐
曰, 臣當以聖敎中辭意, 爲書激礪矣。上曰, 兩南監司, 以御史除拜監司者, 意非偶然, 嘗欲下敎飭礪, 而連觀狀啓, 可知威令, 行於道內,
兩南
委屬得人, 庶可無虞矣。
江原道
則監司
李衡佐
, 設置凡事, 亦多善處, 平安監司
尹游
, 治政已成頭緖, 予知委屬之得人, 咸鏡監司
宋眞明
, 雖曰新除, 而連觀狀啓, 必爲善治, 黃海監司
金始㷜
, 及京畿監司
李廷濟
, 雖以狀啓觀之, 可知其人之爲政, 湖西伯, 雖與兩南監司不同, 而當事必無錯誤之擧, 可謂得人, 而所慮者過於仁, 向日留待引見時, 亦以飭礪矣, 卿亦以此意, 作書勉礪, 何如? 君臣雖曰父子, 而勉其不足處, 莫如同朝之間也。提調
金始煥
曰, 臣之弟
始炯
辭陛時, 登對退出後, 感泣聖諭曰, 聖上之誨諭, 實如慈父之敎迷子矣, 安敢不銘骨奉行也? 臣之兄弟間私語, 臣今達之矣,
始炯
之妻, 方在人鬼未分之中, 特一未冷之屍也。
始炯
曰, 旣受重任, 不可係戀私情, 又曰
湖西
凶歉, 比他道, 猶加八九分也。當有設賑之擧, 而適於此時, 猝當重任, 如無報效, 則忘國大矣, 豈不殫竭心力乎, 如此云云, 而臣於今日, 又聞此萬萬惶感之聖敎, 儻以聖敎中辭意, 作書勉礪, 以爲加意奉承之地矣。上曰, 俄者下敎事, 予豈以湖西伯, 謂忘也? 一道委任, 在於方伯, 故
李匡德
則勉飭其自用,
金始炯
則勉飭其過仁矣。
光佐
曰, 臣亦當以今日聖敎中辭意, 作書勉礪於湖西伯, 而且其人勇敢則少矣, 亦非徒善者也。上曰, 湖西伯, 奮發之氣少, 故有此下敎之事矣。
光佐
曰, 至於江原監司
李衡佐
之言, 殿下大加稱賞, 閤門感祝, 不可盡達, 平安監司
尹游
, 到任未幾, 已成頭緖, 軍務大修, 財貨充滿, 前頭才局之窠, 特爲除拜, 俾盡其才, 似宜矣。上曰, 所達之言是矣, 而近來監司, 數遞成弊, 雖有才者, 不能展布其才, 今
尹游
之爲監司, 其治如此, 而況
西關
重任, 不可以人人而畀之, 當得如
尹游
者而後, 可以遞易矣。
光佐
曰, 監司, 二年後例爲瓜遞, 今則姑無遷動, 而第其人之才, 則似合於才局之任矣。上曰, 頃者次對, 有言戶判之事矣, 時任戶判
權以鎭
, 可謂得人, 而第以鄕人, 未諳京態, 卿須曉之, 使知京態如何。
光佐
曰, 京中士大夫, 撓於市井輩之所誘者甚多, 臣亦不免矣。戶判爲任甚重, 故甲辰年殿下嗣服之初, 戶判有闕, 元勳
吳命恒
, 以平安監司陞拜矣, 以監司, 陞拜戶判, 固非常格, 而其時戶判, 非
吳命恒
, 莫可以當之, 故所以有陞拜也。他人, 或有撓奪, 或不辨頭緖, 故
吳命恒
之外,
權以鎭
, 可以當之矣。
子產
, 鄭之賢相也。其爲政也, 民怨之曰, 孰殺
子產
,
子產
死後, 民又思之, 卽今戶判
權以鎭
, 雖有些少民怨, 而能當此任者, 非
權以鎭
, 莫有當之矣。前年則戶曹, 尤爲蕩竭, 故其爲弊, 臣亦達之矣, 領敦寧
趙泰億
, 亦以
權以鎭
, 以鄕人不知體貌事, 達之矣。小臣所達, 非諂媚於聖上也。
權以鎭
, 性稟質樸, 不顧小節, 臣獨知之, 故有所備達矣。上曰, 向以貢物一節, 雖有甲乙之議, 而所貴乎戶判者, 頃示未安之意, 而終無撕捱之端, 可知其人之質樸矣。大抵能辨頭緖者, 此人也。近必有飭使
[勅使]
之來, 而每當飭行
[勅行]
之時, 則譯舌輩, 必有操縱之弊, 非此人, 不可以當之矣。
光佐
曰,
權以鎭
則可以久任矣。上曰, 卽今戶判之任, 捨是人而何以哉? 頃者草記中辭意, 亦以久任事, 各別言之矣。
光佐
曰, 臣有稟定之事, 而更鼓已深, 聖候未寧, 有所不敢, 故不能盡達, 退當箚陳, 而臣病若無所加, 則往來藥房, 後日登對時, 以爲稟定之計矣。上曰, 卿不可留接於齟齬之所, 亦不可强疾往來, 須還家善攝, 似可矣。此後召對及晝講時, 使備局堂上一員, 同爲入侍, 而如有稟定之事, 則先爲就議大臣後, 入來事, 已爲下敎矣。上曰, 向者草記中貢物一節, 亦有難便矣。藏氷事, 已爲回啓乎?
光佐
曰, 回啓矣。
宋成明
曰, 臣待罪氷庫, 故此事, 亦已聞之矣。貢物主人事, 雖已回啓, 而當有參量之道矣。
金始煥
曰, 氷米, 自戶曹宣惠廳劃給, 而米數一千四百石也。奉常寺貢物主人輩上言, 則江村民人, 不無呼冤之弊, 故回啓時, 以防塞爲辭矣。上曰, 頃者
李宗城
所達之辭, 雖若簡約, 而至於鑄錢一節, 則當商量處之, 而予意無疑, 然後當言之矣, 卿意, 亦以爲不快此事, 當聽甲乙之議, 而此一節, 猶未晳然矣。
光佐
曰, 臣當商量, 追後達之矣。上曰, 卿有所患, 留宿於闕外, 心常不弛矣, 居處則安乎?
光佐
曰, 臣之留宿處則安矣。上曰, 或以觸風添傷, 爲慮矣。
光佐
曰, 嬪宮殿, 不經輪感乎? 上曰, 九月初一日陵行時, 嬪宮, 自其日, 又患輪感, 未久卽差矣。
光佐
曰, 臣雖惶恐, 敢請瞻望天顏而後, 退出矣。上曰, 予幾忘之矣。予先思之, 而燭下不明, 故未及下敎矣。
光佐
, 起坐瞻望天顏後, 還伏曰, 玉體尙有感氣矣。上曰, 卿之神氣, 似未復常, 善攝, 可也。上曰, 兩大臣議諡事, 已爲, 命下矣。政府合坐後, 當爲之乎?
成明
曰, 議諡, 雖已爲之, 而尙未署經於政府矣。上曰, 必公會, 然後爲之乎? 大臣所患如此, 則亦難爲之矣。
光佐
曰, 臣雖有病, 至於此等不得已公會, 則當發死力進參矣。
○
光佐
曰, 兵判
趙文命
, 送言于藥房, 以爲
慶州
醫員
李徵鼎
, 醫術頗爲精熟, 入診時, 同爲入侍則好矣云云, 而兵判, 若面稟, 則亦當詳陳, 而臣初聞其言, 以同參入診事, 稟達亦難, 故以不可輕許爲答, 而第此人,
肅廟
朝病患時, 雖召來, 而不爲入侍矣。上曰, 儒耶? ...
○
成明
曰, 昨日小臣請對時, 以
李世弼
改諡, 與兩相諡號, 一體擧行事仰稟, 而
李世弼
贈職左贊成, 誤以左參贊, 仰達, 癸卯年, 誤以壬寅年仰達, 臣之昏謬, 甚矣。癸卯年議諡時, 副提學
李眞儒
, 應敎
鄭壽期
, 校理
柳必垣
等, 議諡矣。上曰, 癸卯年議諡後, 政府合坐, 尙不爲之云乎?
成明
曰,
李世弼
議諡, 果不襯合於其人, 故尙無合坐署經之事矣。昨者臣之所奏, 誤認顚錯, 莫此爲甚, 惶悚之心, 至今未已矣。上曰, 一時差錯, 何必深嫌也? 上曰, 故贊成
李鳳祥
, 故判書
南延年
, 議諡爲之否?
光佐
曰, 五人諡號, 時在於政府云矣。上曰, 五人, 誰也?
光佐
曰, 臣姑不知矣。
金始煥
曰, 一則臣之高祖臣諡號, 而臣之高祖, 位至正卿, 而家世零替, 尙不請諡, 而今始請諡矣。上曰, 仕於何朝耶?
光佐
曰,
宣廟
朝臣也。名則
金添慶
也。上曰,
李鳳祥
·
南延年
, 旌門爲之否。
成明
曰, 似當已爲旌門矣。上曰, 問以啓之。諸臣, 以次退出。
○
成明
曰, 昨日小臣請對時, 以
李世弼
改諡, 與兩相諡號, 一體擧行事仰稟, 而
李世弼
贈職左贊成, 誤以左參贊, 仰達, 癸卯年, 誤以壬寅年仰達, 臣之昏謬, 甚矣。癸卯年議諡時, 副提學
李眞儒
, 應敎
鄭壽期
, 校理
柳必垣
等, 議諡矣。上曰, 癸卯年議...
[ PC버전 ]