검색
입력 내용 삭제
문자입력기
검색
부수검색
음가검색
부수로 검색:
부수 획수:
부수 목록:
나머지획수:
음가로 검색:
음가:
검색:
검색
열 람
승정원일기
정보화사업
승정원마당
왕 대
책별
조직과 기능
연혁
작성방식
사료적가치
기록유산
개 요
범 례
공지 사항
인조 - 고종
16대 인조(1623년~)
17대 효종(1649년~)
18대 현종(1659년~)
19대 숙종(1674년~)
20대 경종(1720년~)
21대 영조(1724년~)
22대 정조(1776년~)
23대 순조(1800년~)
24대 헌종(1834년~)
25대 철종(1849년~)
26대 고종(1863년~)
27대 순종(1907년~)
정조 18년
1794년 (갑인)
1월
2월
3월
4월
5월
6월
7월
8월
9월
10월
11월
12월
승정원일기 92책(탈초본 1738책) 정조 18년 11월 1일 을유
1794년 乾隆(淸/高宗) 59년
1일
2일
3일
4일
5일
6일
7일
8일
9일
10일
11일
12일
13일
14일
15일
16일
17일
18일
19일
20일
21일
22일
23일
24일
25일
26일
27일
28일
29일
○
座目缺以上缺
耶之聲, 不撤於一府, 則惟彼盻盻然保抱瑣尾之民, 其不曰吾君何不以築城之心, 施之保民, 築城之財, 移之活民云乎? 又其不曰, 九重光明之燭, 不照於鶉衣鵠形, 而偏照乎粉樓雉堞云乎? 又其不曰, 城可使今年築明年築, 拖至十年, 民不可使一日飢二日飢, 忍及三旬云乎? 到此予雖欲以所重應之, 亦曷敢不仰體昔年愛恤元元, 勿踐輦路禾麥之德意乎? 議者以爲, 歉年興作, 實兼賙恤,
朱夫子
南康
故事,
范仲淹
浙西
已跡, 可按而復也。此特一守一帥救得一郡一鎭之政耳。今予以一國之君, 臨一國之民, 邇而王都甸服, 遠而溟渤塞漠, 老穉婦嬬, 疲躃喑聾, 莫非予赤子。旣不能使彼百千萬頷顑之類, 不農不商, 離土離鄕, 襁至坌集, 受傭仰食於一城之役, 則所至而所活者, 當爲幾箇人口? 役力不興, 祀以下牲, 予聞於禮, 臺謝不塗, 道途不除, 予見於傳。小大經權之間, 隨處異用, 有若是矣。爲今之道, 莫如聚會精神於荒政一事, 雖稊米寸帛之微, 可蠲者蠲, 可取者取, 或資於耕, 或歸之賑, 瘡痍畢起, 袵席快安, 而天又降康, 多黍多稌。魯郊之三遂自至, 周原之百堵皆作, 役夫欣欣, 營墉仡仡。使做措便當, 氣像舒泰, 衆一所向, 與城俱固, 何必朝運百車, 暮輸百車, 不問寒暑, 不顧饒乏, 竭民力耗民財, 督之迫之, 有若不及也哉? 獻御之停, 爲我殿宮而敷惠也, 城役之停, 爲我園寢而敷惠也, 聖人復起, 決知其不易予言。然本府救荒之策, 予亦有料量者存。夫城之有後托, 猶木之幡根, 屋之築址, 不可不堅且厚也明矣。容待來春地脈融解之際, 若於北城外咫尺斥鹵之壤, 相其淺深, 鑿得一丈或半丈, 量定約播百斛之經界, 然後收其土粘付城身, 俾容五馬兩軌。卽其地橫縱東南之畝, 深耕而易耨, 則瘠可使肥, 磽可使沃, 而贏得如
鄭
涇
,
史
鄴
之幾千頃負郭良田, 不出一二年, 將見荷鍤成雲, 決渠降雨之美, 而方其役也, 雇直不以日而以負立表, 計遠近而差等, 則强者優取百錢, 弱者足疪一身, 此豈特府民? 往南北東西之不適有居, 傭保資生者, 皆可以聞風爭趨, 而或窨或肆, 爲酒爲食, 以其所有, 易其所無, 亦矜寡之利。夫如是則城則奠百世不拔之基, 民則獲萬家如膏之地, 倉則貯萬人足食之糧, 一擧而衆美具, 豈不誠休且美哉? 咨爾
華城
城役董工之臣, 靜聽此諭, 咸須諦悉。
○
座目缺以上缺
耶之聲, 不撤於一府, 則惟彼盻盻然保抱瑣尾之民, 其不曰吾君何不以築城之心, 施之保民, 築城之財, 移之活民云乎? 又其不曰, 九重光明之燭, 不照於鶉衣鵠形, 而偏照乎粉樓雉堞云乎? 又其不曰, 城可使今年築明年築, 拖至十年, 民不可使一日飢二日飢, 忍及三旬云乎? 到此予雖欲以所重應之, 亦曷敢不仰體昔年愛恤元元, 勿踐輦路禾麥之德意乎? 議者以爲, 歉年興作, 實兼賙恤,
朱夫子
南康
故事,
范仲淹
浙西
已跡...
○
李海愚
啓曰, 今日次對, 兩可當爲進參, 除在外外, 未肅拜, 呈告人員, 竝卽牌招, 何如? 傳曰, 允。
○
李海愚
啓曰, 今日次對, 兩可當爲進參, 除在外外, 未肅拜, 呈告人員, 竝卽牌招, 何如? 傳曰, 允。
○ 以司僕寺駕轎馬陞降出入單子, 傳于
李海愚
曰, 嚴飭之下, 陸續捉馬, 每朔別單定式之書入之本意, 果若此乎? 姑不處分, 此後切勿續續如是。
○ 以司僕寺駕轎馬陞降出入單子, 傳于
李海愚
曰, 嚴飭之下, 陸續捉馬, 每朔別單定式之書入之本意, 果若此乎? 姑不處分, 此後切勿續續如是。
○ 以假注書望筒, 傳于
沈煥之
曰, 前假注書
李允謙
, 分揀仍任。
○ 以假注書望筒, 傳于
沈煥之
曰, 前假注書
李允謙
, 分揀仍任。
曺允亨에게 관직을 제수함
○ 戶曹參判前望單子入之,
曺允亨
落點。
○ 戶曹參判前望單子入之,
曺允亨
落點。
李得臣에게 관직을 제수함
○ 兵曹口傳政事, 以
李得臣
爲副司直。
○ 兵曹口傳政事, 以
李得臣
爲副司直。
○ 傳于
李海愚
曰, 同副承旨入侍。
○ 傳于
李海愚
曰, 同副承旨入侍。
새로 除授한 玉堂관원에 대해 下批를 기다렸다가 牌招하여 入直시킬 것을 청하는 弘文館의 啓
○
洪大協
以弘文館言啓曰, 本館下番姑降入直, 事甚未安, 今日政新除授玉堂, 待下批, 仍卽牌招入直, 何如? 傳曰, 允。
○
洪大協
以弘文館言啓曰, 本館下番姑降入直, 事甚未安, 今日政新除授玉堂, 待下批, 仍卽牌招入直, 何如? 傳曰, 允。
○
李海愚
, 以兵曹言啓曰, 卽接舟橋司移文, 則慶熙宮衛將
廉斗福
, 以都監官, 今方監董役事, 衛將之任, 變通遞改云。輪番之任, 不可虛糜, 改差, 何如? 傳曰, 允。
○
李海愚
, 以兵曹言啓曰, 卽接舟橋司移文, 則慶熙宮衛將
廉斗福
, 以都監官, 今方監董役事, 衛將之任, 變通遞改云。輪番之任, 不可虛糜, 改差, 何如? 傳曰, 允。
吏批의 관원현황
○ 有政。吏批, 判書
李致中
受由在外, 參判
黃昇源
進, 參議未差, 行都承旨
沈煥之
進, 吏批啓曰, 判書
李致中
受由在外, 參議未差, 小臣獨政未安, 何以爲之? 敢稟。傳曰, 仍爲之。以
閔台爀
爲大司憲,
崔烜
爲司諫,
具文行
爲持平,
安廷善
·
李東冕
爲正言,
李羲甲
爲校理,
安策
爲修撰,
李升運
爲副修撰,
林蓍喆
爲同義禁,
洪明浩
爲戶曹參判。
○ 有政。吏批, 判書
李致中
受由在外, 參判
黃昇源
進, 參議未差, 行都承旨
沈煥之
進, 吏批啓曰, 判書
李致中
受由在外, 參議未差, 小臣獨政未安, 何以爲之? 敢稟。傳曰, 仍爲之。以
閔台爀
爲大司憲,
崔烜
爲司諫, ...
兵批의 관원현황
○ 兵批, 判書
具庠
進, 參判
柳誼
病, 參議
朴宗甲
病, 參知
兪漢寧
入直, 同副承旨
李海愚
進。以
洪仁浩
爲曹司衛將,
申潤國
爲慶熙將,
辛有燦
爲訓鍊主簿, 僉知二單,
金魯岳
·
簡聖魯
, 以
尹宇大
·
許晊
·
崔獻重
爲副護軍,
林蓍喆
·
洪義浩
·
李相璜
·
李宗奕
·
尹光普
·
李龜雲
爲副司直,
高宅謙
·
崔時淳
·
張錫胤
爲副司果,
李徽重
·
李弼章
·
李春載
·
千載富
·
全文昌
·
金玉欽
·
金仁建
爲同知,
李祉膺
·
全道元
·
李萬林
·
愼師浤
·
羅文尙
·
李相垕
·
金紹
爲僉知。
○ 兵批, 判書
具庠
進, 參判
柳誼
病, 參議
朴宗甲
病, 參知
兪漢寧
入直, 同副承旨
李海愚
進。以
洪仁浩
爲曹司衛將,
申潤國
爲慶熙將, ...
○ 以都摠管望筒, 傳于
李海愚
曰, 故相典刑, 豈求他人? 且其資歷, 可合陞秩, 禮曹參判
李時秀
, 見窠特除, 以示念故相之意。
○ 以都摠管望筒, 傳于
李海愚
曰, 故相典刑, 豈求他人? 且其資歷, 可合陞秩, 禮曹參判
李時秀
, 見窠特除, 以示念故相之意。
○ 傳于
李海愚
曰, 當該承旨推考。
○ 傳于
李海愚
曰, 當該承旨推考。
○ 傳于
李海愚
曰, 紙品嚴飭之時, 政院所用擧條等紙品, 近來太好, 此亦法不遵行之一端, 當該進排衙門堂上及不能察飭之備局有司堂上·貢市堂上推考。
○ 傳于
李海愚
曰, 紙品嚴飭之時, 政院所用擧條等紙品, 近來太好, 此亦法不遵行之一端, 當該進排衙門堂上及不能察飭之備局有司堂上·貢市堂上推考。
○ 禁府啓目粘連, 向前
金乃嘿
·
崔雲翰
等亦身爲司香官, 拜表之時, 不卽待令, 以致行禮之遲滯, 揆以事體, 極爲駭然, 竝只以此照律, 何如? 判付啓, 此後依正至聖節政府行禮例, 待令事嚴飭, 今番段附過放送爲良如敎。
○ 禁府啓目粘連, 向前
金乃嘿
·
崔雲翰
等亦身爲司香官, 拜表之時, 不卽待令, 以致行禮之遲滯, 揆以事體, 極爲駭然, 竝只以此照律, 何如? 判付啓, 此後依正至聖節政府行禮例, 待令事嚴飭, 今番段附過放送爲良如敎。
○
李海愚
, 以兵曹言啓曰, 卽伏見北兵使
崔景岳
啓本, 則來乙未式年武科初試入格人技藝, 木箭·鐵箭步數, 依新頒定式, 開錄云矣。考見啓本後開錄, 則木箭·鐵箭·靑帳防牌元定步數, 不爲書錄, 只錄退步, 殊無定式知委之意, 該帥臣
崔景岳
推考, 竝與元定步數及退步, 而更爲修啓之意, 行移, 何如? 傳曰, 允。
○
李海愚
, 以兵曹言啓曰, 卽伏見北兵使
崔景岳
啓本, 則來乙未式年武科初試入格人技藝, 木箭·鐵箭步數, 依新頒定式, 開錄云矣。考見啓本後開錄, 則木箭·鐵箭·靑帳防牌元定步數, 不爲書錄, 只錄退步, 殊無定式知委之意, 該帥臣
崔景岳
推考, 竝與元定步數及退步, 而更爲修啓之意, 行移, 何如? 傳曰, 允。
○
李海愚
, 以備邊司言啓曰, 卽見慶尙監司
趙鎭宅
狀啓, 則以爲道內災摠合爲三萬六千二百七十八結, 元俵災四千八百結外, 三萬一千四百七十八結特許準劃事, 請令廟堂稟旨, 分付矣。諸道災結, 皆蒙準許之恩, 今此所請, 非敢靳持, 今年之歉, 專由風災, 而
嶺南
風災, 最爲輕歇, 則三萬六千二百七十八結, 終涉太過, 國計民事, 宜念兩行不悖之道, 竝與事目災合三萬結劃給, 以爲均俵之地, 何如? 傳曰, 依此請許施, 可也。
○
李海愚
, 以備邊司言啓曰, 卽見慶尙監司
趙鎭宅
狀啓, 則以爲道內災摠合爲三萬六千二百七十八結, 元俵災四千八百結外, 三萬一千四百七十八結特許準劃事, 請令廟堂稟旨, 分付矣。諸道災結, 皆蒙準許之恩, 今此所請, 非敢靳持, 今年之歉, 專由風災, 而
嶺南
風災, 最爲輕歇, 則三萬六千二百七十八結, 終涉太過, 國計民事, 宜念兩行不悖之道, 竝與事目災合三萬結劃給, 以爲均俵之地, 何如? 傳曰, 依此請許施, 可也。
○
李海愚
, 以壯勇營言啓曰, 來乙卯正月當本營左司屬
京畿
五番後哨
水原
軍兵, 來十二月三十日, 京中逢點, 依節目準二朔立番之意, 本府留守處, 豫爲知悉何如? 傳曰, 允。
○
李海愚
, 以壯勇營言啓曰, 來乙卯正月當本營左司屬
京畿
五番後哨
水原
軍兵, 來十二月三十日, 京中逢點, 依節目準二朔立番之意, 本府留守處, 豫爲知悉何如? 傳曰, 允。
○ 行大司諫
沈晉賢
, 持平
鄭魯榮
, 校理
任希存
, 副校理
尹益烈
·
南履翼
啓曰,
鄭致達妻
之凶逆, 前後聲討, 已盡其千妖萬惡之罪, 凡在血氣之倫者, 莫不切齒痛心。噫, 危逼聖躬, 沮遏大策,
厚
·
麟
之凶謀, 而窩窟則此賊也, 推戴逆
禶
, 謀危宗社,
範
·
能
之逆節, 而根柢則此賊也, 此豈容一日假息於覆載之間哉? 三司之論, 已及多年, 轉而爲合辭之啓, 合辭之啓, 又閱幾年, 而轉而爲伏閤之爭, 當日處分, 迺止於近島黜置, 揆以邦憲, 已爲失刑之大者, 豈意向者, 遽有出陸之命? 不審殿下, 何爲此萬萬過擧也。噫嘻, 此賊之有萬戮難赦之罪者, 殿下之所嘗洞燭者也, 無一分可恕之端者, 殿下之亦嘗俯諭者也。國無法則已, 如其不然, 則夫安有謀危宗祀之如此賊, 而使其首領之得保也, 危逼聖躬之如此賊, 而有此內地之移置也? 當初殿下之不忍置法, 姑從次律者, 不過曰, 恐傷先王之德也, 欲體先王之心也, 此則有大不然者。先大王之於渠, 止慈至愛之德, 如傷若保之恩, 是固大聖人人倫之至耳。渠若有一半分人心, 則固當謙恭謹畏, 奉承聖意, 而獨奈狼性難馴, 虺毒潛肆, 謀逼先王之儲嗣, 幾危先王之宗社, 而幸賴先大王日月之明, 終不爲此賊之所熒惑, 赫然明斷, 丕建大策, 以奠我宗祊於億萬年盤石之固, 此先大王之宏謨英烈, 卓越百王, 昭垂萬世者也。惟其梟獍之凶, 鬼蜮之情, 不及彰著於在宥之日, 未克斷恩而正法也。今若以先王慈愛之恩, 貸此賊罔赦之罪, 則非所以明先王之德, 而體先王之心也。
管叔
致辟, 何累於
文王
之聖德, 而恩不掩義, 所以爲
周公
之達孝也。以殿下之聖學高明, 見理甚精, 而何不劈破此義理之關, 明正其亂逆之罪乎? 夫朝廷命令之不由於喉院, 罪謫去來之不關於王府, 其爲後弊, 有不可勝言, 實非所望於聖明之時, 而此亦猶屬餘事。妖凶如
鄭妻
, 㦧毒如
鄭妻
, 而遽使移置於京師至近之處, 巢穴得肆之地, 啄息自如, 防守不嚴, 以揆賊事觀之, 凶招中所謂救貧議婚等說, 又是妖賊之一大罪案。其糾結凶徒, 煽動亂民之狀, 昭不可掩, 而其中罔測之凶言, 亦有脈絡之相關者。此而置之, 則又不知幾箇凶賊, 接跡而起, 藉爲淵藪, 宗社之憂, 容有其極? 蓋其妖肚逆腸, 愈往愈甚, 初旣爲謀逆之巨魁, 而王法不行, 又爲煽亂之窩窟, 而
近畿
尙置, 思之及此, 每不覺懍然。今於千萬夢想之外, 擅離黜置之所, 恣到近京之地, 人心驚懼, 莫不戰悼。嗚呼, 臣等之與此賊, 尙戴一天, 致有此窮凶絶妖之擧者, 莫非臣等之罪, 而亦不料其去益無忌憚, 至此之極也。若不於此時, 亟施王章, 永絶禍根, 則其可曰國有臣子乎? 其不可一刻容貸也決矣, 請黜置罪人
鄭致達妻
, 亟令王府, 夬正典刑。噫嘻, 痛矣, 從古亂逆何限, 而窮凶極惡, 豈有如
德相
者哉? 蝨附權奸, 奴聽指使, 與
國榮
所綢繆者, 惟大計之沮遏也, 與
國榮
所謀議者, 惟國脈之潛圖也。四字凶言, 已是振古所無之大逆, 而到今眞贓, 盡爲發露, 逆節尤極凶慘, 筵席不道之奏辭, 草本罔測之疏語, 實爲
澤
·
白
·
泓
諸賊之根柢, 而末乃與
仁
·
京
輩一種凶逆, 聲氣相通, 徒黨寔繁, 或推爲大將, 或署爲先鋒, 至於謀聚徒衆, 掠邑犯都, 若非天佑宗祊, 罪人斯得, 滔天之禍, 可勝言哉?
德相
乃以
澤
·
泓
之罪首, 又爲
仁
·
京
之賊魁, 雖千剮萬斫, 不足以洩輿憤, 而拿囚閱月, 一未訊問, 曾不得加一杖損一毛, 使之徑斃於獄中, 古今天下, 寧有是哉? 追律雖有禁條, 而此賊則前後不道之言, 皆出於渠口, 諸賊承款之招, 無非
德相
之結案, 孥戮藉産之律, 不施於此賊, 其可曰國有三尺乎? 且況逆
復
正法之後,
六字刀割
逆節及今益彰, 擧國臣民腐心之痛, 切齒之讎, 尤有倍於前日, 請物故罪人
德相
亟施孥籍之典。噫嘻, 痛矣,
尙喆
之罪, 可勝誅哉? 本以庸瑣之品, 久據勻軸之任, 眷遇何如, 恩造何如, 而賦性側媚, 宅心陰祕, 罔念國恩之圖報, 徒知凶賊之力護,
耉
·
輝
復出之說暗地和應, 情跡難掩,
龍妻
援比之奏, 宿處顧戀手脚盡露, 物議之喧騰, 厥惟久矣, 王章之久屈, 尙何言哉? 平日之稔惡, 旣如是狼藉, 則其子之傳法, 亦可以推知。今此逆
宇
之東西閃跡, 千億化身, 莫非傳襲有素, 而指敎有自也。然此猶屬之細故, 而至若指輝悖子, 構成啓草, 將欲啓達, 而先售嘗試之計, 急於掉脫, 而反肆欺罔之習。噫嘻, 是豈今日臣子之所敢萌於心而筆諸書者耶? 且況網打之計莫售, 則反爲薦人之擧, 樹黨之意斯急, 則至有擬帥之謀, 父子綢繆, 同惡相濟, 殆有甚於
世蕃
之於
嵩
, 賊
堅
之
〈於〉
積
,
一行刀割
姻附賊
復
, 陰助聲勢, 不軌之跡已綻, 懷二之謀難掩, 賊
復
之輸款, 卽
尙喆
之決案, 揆以邦憲, 焉逭天討, 而當律未施, 陰誅先加, 輿憤去而愈菀, 國論去而愈激, 而向者院相之敎, 大有不然者。雖以逆
積
·賊
點
之曾經院相, 及其逆節綻露之後, 王章無所撓屈, 今逆
喆
之罪, 有孚於兩賊, 則豈可以院相之故, 貸三尺之重, 沮一國之論乎? 請逆賊
尙喆
追施孥戮之典。答曰, 不允。
○ 行大司諫
沈晉賢
, 持平
鄭魯榮
, 校理
任希存
, 副校理
尹益烈
·
南履翼
啓曰,
鄭致達妻
之凶逆, 前後聲討, 已盡其千妖萬惡之罪, 凡在血氣之倫者, 莫不切齒痛心。噫, 危逼聖躬, 沮遏大策, ...
○ 行大司諫
沈晉賢
, 持平
鄭魯榮
啓曰, 噫嘻, 痛矣。以
能
賊萬古所無之逆魁, 不卽正刑, 徑先致斃, 輿情莫不痛惋, 此豈可以尋常物故, 置而不論哉? 論其平日罪犯, 則陰樹逆種, 密倡凶論, 慫慂
恒
·
簡
, 爲渠羽翼, 糾結
厚
·
麟
, 自作窩主, 待國洞執命之日, 擬占台府, 當
李潭
秉銓之時, 把弄朝權。且以醴酒之說, 大北之論, 肆然脅持, 百計嘗試, 倡爲追崇之說, 恐動儕類, 沮遏代聽之逆, 皆其部曲, 則亂本凶圖, 甚於
耉
·
輝
·
師
·
興
。究其情節, 已是萬戮猶輕, 而及夫賊
吉
之招出後, 凶言逆情, 尤益綻露無餘矣。噫, 癸亥反正之說,
太甲
桐宮
之言, 推戴逆
禶
之謀, 某也爲大將, 某也爲吏判, 某也爲閫帥等說, 爛漫於前後諸賊之供, 而妖
任
埋凶之計, 究其本則
能
賊也, 逆
範
懷忍之凶, 究其本則
能
賊也。特以凶頑之故, 忍杖徑斃, 王章未伸, 擧國同憤。今以渠之招辭觀之, 雖優爲謀逆, 以不少之人, 何可遽然承服? 又以爲如欲殺之, 則速出斬之等說, 肆然發惡, 而且
太甲
桐宮
之說, 果與諸賊, 一席酬酢於展開
書傳
, 講其文義云者, 與
相吉
·
澤遂
之招, 若合符契, 卽此一節, 乃渠之結案, 旣已遲晩後物故, 則不可以未結案置之。
趾
賊一門之窮凶極惡, 自有天地以來所未有者, 而限以國法, 猶貸其凶種之稚少者, 梟種稍長, 安知不更肆獍惡, 如
範
·
吉
等所爲者耶? 法令有限, 而事變無窮, 常事守法, 處變貴權, 從古聖賢, 不能無義起者, 所以善處變於法外之意, 得其時中之權也。今殿下, 以自我防之, 自我啓之, 爲持難之端, 其防也, 固是守法之常也, 其啓也, 豈非處變之權, 而一向膠守, 不卽處分, 則豈不有欠於懲亂逆防後患之大經大法耶?
澤遂
, 爛漫同參於
啓能
凶慘不道之謀, 而只誅其身, 王章已失, 輿憤未洩, 其陰凶情節, 其弟萬無不知之理。
李觀源
, 以
啓能
之壻, 兼有師生之義,
啓能
凶慘不道之謀, 決無不知之理, 而以蒙騃爲敎, 遽然酌處, 有乖獄體, 請遲晩後物故罪人
啓能
亟施孥籍之典,
趾
賊等凶種, 快施邦刑,
養遂
·
獻遂
·
李觀源
, 竝令王府設鞫得情。噫嘻, 痛矣。從古亂逆何限, 而豈有如今番
夏
賊之窮凶極惡者哉? 語其凶言則
雲
·
海
之所不道, 論其逆節則賊
鏡
之所不爲, 見者骨寒, 聞者膽掉, 實是窮天地亘古今所未聞所未有者也, 此豈渠一人之所作爲, 一時之所做出? 和同之類, 必有其人, 黨與之討, 不容少忽, 而旣搜之文書, 竝皆付丙, 未露之端緖, 全不究覈, 獄體疎虞, 寧不寒心? 到今推究之道, 惟在於親屬奴傔之及時訊鞫, 而章疏之請, 俱未蒙允, 治逆之律, 不當如是。且爲此賊之支屬者, 若使一日留置於天壤之間, 則今日廷臣, 尙可謂有人理臣分乎? 只緣臣等不忠無狀, 懲討後時, 應行
适
·
雲
之例, 尙且得請於半年之後者, 其於復讎討賊之義, 自顧慙恧, 無以抗顔於人世, 而尙幸成命之下, 少洩神人之憤, 及伏見傳敎之下該府者, 有
夏
賊子女囚禁待年之敎, 臣等驚惶抑鬱, 寧欲溘然? 夫逆種之待年殄滅, 乃指尋常治逆之律文也, 今此
夏
賊, 卽是開闢以來所無之逆, 其於
麟
·
亮
之稱兵
鏡
·
虎
之凶言, 不啻百倍, 則古今天下, 安有以此賊子女, 而有待年與否之可論哉? 及至今日, 年限已過, 則尤不可晷刻容貸於覆載之間矣。
夏
賊之外, 豈復有
夏
賊, 而今者逆
恭
又出, 則今日群下之骨驚膽掉, 直欲手磔口臠之心, 尤有倍於
夏
賊初出之時矣。噫, 彼
恭
賊, 敢於鞫庭, 提誦
夏
賊之凶書, 乃以相議, 勸成納招, 又發
夏
賊所不道之凶言, 則梟獍種子, 腸肚相連, 亦一
夏
賊, 而特其逆節之發露, 差有先後耳。千剮萬斫, 未足以洩輿憤, 收孥瀦宅, 不可謂當其律,
夏
賊之變, 已用
适
·
雲
之例, 則今於此賊, 決不可異同也明矣。噫, 其一家之內, 生出二
夏
賊, 則此非一朝一夕之故, 其凶言逆謀, 傳襲有素, 平日之爛漫酬酢, 一室之尋常倡和, 推此可知。
恭
賊正刑之後, 一二同情之類, 旣無究問之道, 而
英材
·
斗恒
, 尙今假息於覆載之間, 則
夏
·
恭
兩賊之黨與同情, 萬無不知之理, 目今究覈之道, 惟在於此, 而雖以今番
連伊
事言之, 渠以賊傔之妻, 敢生凶濫之心, 至有擊錚之擧, 此亦古今所無之變怪, 而渠不過幺麽一賤女, 則決非渠所可獨辦者也, 是必其夫暗地指使, 爲此嘗試之計, 據此一事, 劇逆親屬之從中跳踉, 復事綢繆之狀, 昭不可掩。此而若不窮覈嚴斷, 則未知何樣禍機, 伏在何地。今於事端旣露之後, 尤不容暫緩盤覈, 請
夏
賊子女亟施跪斬之典,
斗恭
親屬應坐之類, 一依
适
·
雲
例擧行,
英材
·
斗恒
及
夏
賊親屬·奴傔
連伊
夫妻, 竝嚴鞫得情, 快正典刑。噫, 以
國榮
亘萬古所無之窮凶劇逆, 而得保首領, 臥斃牗下
[牖下]
, 朝廷之刑政紊矣, 神人之憤菀深矣, 古今天下, 寧有是耶? 噫, 彼
榮
賊貪天爲己之罪, 怙寵自恣之惡, 屈指而不可枚擧, 罄竹而難以盡書, 權傾人主而威福在手, 鉗制朝紳而淵膝惟意, 八方爭輸貨賂, 百官多出門下, 而及其黜退之日, 所引洛誥首章一句語, 卽不道之亂言, 劇逆之斷案, 此在渠猶屬薄物細故耳。廣儲嗣一事, 最是宗社之計, 臣民之望而渠敢肆然以此事不可再擧之說, 咆喝公座, 略無顧忌,
一行刀割
凶肚莫掩, 至於製給凶疏, 沮遏大計, 則有浮於逆
莽
, 煽動人心, 潛圖國脈, 則百倍於凶
溫
, 論其罪惡, 尤萬萬極凶極獰, 而只緣其身之徑斃, 未及天誅之顯加, 臣民痛惋, 厥惟久矣。到今賊
復
正法之後, 逆節益著, 輿情愈激, 惟其伸王法討國賊之道, 只在追施一款, 則凶如此賊, 逆如此賊者, 決不可以常例論, 請物故罪人
國榮
亟施孥籍之典。噫嘻, 痛矣。
明謙
之凶謀逆節, 實是亘萬古所無之賊也, 身爲閫帥,
四字刀割
已是劇逆之斷案, 而乙巳春諸賊指日擧兵之時, 自擬內應大將, 至於書給四柱, 先占身數, 其所爲計, 至凶極獰,
八字刀割
逆
復
之愛姪也。一門之內, 日夜綢繆, 兩賊之問, 出沒紹介, 危機急變, 迫在呼吸, 何幸賊謀自綻, 天討快行, 而誅殛之典, 止及其身, 收孥之律, 尙未擧行, 揆以王法, 萬萬失當。
以謙
, 以逆
復
之子, 傳襲其父之凶圖,
八字刀割
鉤覈之路, 惟在此賊之盤問, 而半夜特敎, 出付縣獄, 鞫體之乖損, 刑政之顚倒, 已無可言。今乃不加究覈, 不捧結案, 遽爾用刑, 只施應坐, 古今天下, 寧有是耶? 籍産之典, 雖已擧行, 而收孥之律, 在所不已。逆
復
之變, 振古所無, 殄滅無遺育者, 政爲此賊準備語, 則其在鋤逆種杜後患之道, 殄之滅之, 不容少忽, 而今此
好石
之以年未滿循例爲孥者, 揆以邦憲, 萬萬乖當矣。待年用法, 乃是尋常治逆之律, 而至於此賊, 實無異於古之
适
·
雲
, 今之
趾
·
夏
, 則其凶種逆孽待年與否, 今無可論。
時偉
, 性本陰譎, 行又凶悖, 賊
翰
之餘論, 無不主張, 賣權兜攬, 惟意所欲, 樂禍忌忮, 爲世側目, 厥惟久矣。暗結妖
宇
之父子, 昏夜綢繆, 情跡陰祕, 隱然自比於戚聯之人, 至欲擬擧於握兵之任, 長惡助勢, 使一窩主, 及夫賊
宇
之輸款, 而渠之眞贓, 畢露無餘, 惟此一款, 卽是斷案, 而尤有國人之至今所腐心痛骨者, 壬寅秋邦慶, 實是八域臣民歡忭蹈舞之辰, 而噫, 彼
時偉
, 抑獨何心, 顯示不悅之心, 章奏之上, 力遏邦慶二字, 酬酢之間, 牢諱慶忭等語, 公坐稠廣, 攘臂咆喝, 有耳皆聞, 無人不道, 及至定號之日, 肆發凶言於衆人之中曰, 今此定號, 何如是太早? 究厥心腸, 已萬萬窮凶絶悖, 而甚至於五月喪變之後, 以平日不平之心, 益肆陰凶之計, 暗囑其兄, 沮戲葬地, 國言喧騰, 情節莫掩, 揆以邦憲, 在所必鞫, 而今此島棘之典, 可謂失之太輕。噫, 彼逆
宇
, 以凶
喆
之子, 藉其氣勢, 罔念煦濡之恩, 益肆跳踉, 擬帥市恩之謀, 旣極陰祕, 荷杖偸鈴之態, 不忍正視, 其所負犯, 不一而足, 而乃於不敢言之地, 敢懷不敢萌之心, 潛構啓草, 欲售欺天之計, 此已窮凶絶悖, 而於渠猶屬薄物細故, 潛藉逆
復
之姻婭,
七字刀割
與同
二字刀割
之說, 旣已遲晩
二字刀割
他日之計, 明白納招, 甚至於干涉
善復
, 自知當死之供, 吐實於平問之下, 其窮凶情節, 更無可言。有賊如此, 不施邦刑, 則天綱絶矣, 王法壞矣。
宇鎭
之於
善
·
謙
兩賊, 一而二, 二而一也, 今於兩賊伏法之後, 獨使此賊, 得逭王章, 古今天下, 寧有是哉? 當初已結案之凶逆, 得保首領於海島者, 已是失刑之大者, 而拿來之啓, 依法允下, 則庶幾聖斷赫然顯戮, 亟行矣, 奈之何纔到
湖
界, 旋從迂路? 初則領付本鄕, 末乃移配近島, 殆若量移者然, 義理自此晦塞, 亂賊無所懲畏, 思之及此, 寧不大可憂而大可懼者哉? 請梟示罪人
明謙
, 正刑罪人
以謙
, 亟施孥戮之典, 逆
復
庶子
好石
, 亟施處絞之律, 荐棘罪人
時偉
, 設鞫得情, 夬正王法, 遲晩罪人
宇鎭
, 捧根脚, 快正王法。
柳星漢
疏語之窮凶情節之陰慝, 諸臣箚啓, 亦已槪論, 今以其疏中逆心之呈露, 凶言之悖慢者言之, 最是上款講學之說, 而特以聖懷之不忍提到, 諸臣之不敢語及, 近日疏啓, 每多隱暎爲辭, 糢糊爲說, 此固出於體聖上茹痛之懷, 有不忍言, 而以其不忍而終於不言, 則將何以明凶徒詬天之逆節, 解中外然疑之群情乎? 臣等請和淚泚筆, 冒死陳之。昔在戊寅復講之擧, 實爲群凶浸潤之階, 當聖壽倦勤之餘, 請十年已停之講者, 此
魯
·
禧
諸賊綢繆之凶計, 自是以後, 托講義而引喩者, 罔非媒孽之凶言, 結奧援而交煽者, 皆是譖構之凶謀, 究厥禍機, 實爲關捩, 此固聖明所以不忍聞不忍言者也。今日廷臣, 苟有秉彝, 孰不痛凶賊之設計, 悲殿下之茹哀, 語到講筵, 輒增聖慕, 雖以告朔之義, 時有開講之命, 悽惋之玉音, 不禁於由中, 掩抑之玉色, 難制於見外, 登筵諸臣, 亦皆仰覩者。今此
星漢
, 一筆句斷, 謂之以微意, 單辭顯斥, 歸之於因噎, 終身孺慕之聖孝, 國人所悲, 而
星漢
則少無慽意, 廢讀蓼莪之常情, 門人猶然,
星漢
則反肆懟筆, 蓋緣造言誣逼, 自是衣鉢相傳, 逮至當宁潛悳之初, 幾年此輩煽誣之說, 何所不至哉? 一脈種子, 尙不知戢? 窩窟根柢, 旣久且蘊, 必欲力抗君父, 謀危宗社, 根株未鋤, 枝葉更繁, 始售於戊己之間, 終成慘變, 更熾於乙丙之際, 自就芟夷。及至近年,
夏
·
恭
顯投凶於書內,
瑮
·
復
暗逞凶圖於外, 蚓結虬蟠, 種下生種, 式至今日。又有
星漢
, 渠輩亦一臣子, 何乃悖逆至此? 又若下款兩條之說, 自前文武率榜動駕之日, 新恩之前導, 每許倡夫之後隨, 非今斯今, 古例卽然, 其所爲說, 不足多辨, 下款女樂之云, 向日燈夕, 各營將臣, 果有遊衍張樂於壯營
馬園
之事, 而壯營處所, 旣在闕門之外,
馬園
基址, 又是營後之地, 距闕旣遠, 在營又僻, 則渠亦有耳必聞, 有目必見, 旣無近似之事, 寧有流傳之言, 强稱禁園之遊, 做出女樂之說, 抑勒矯誣, 誑惑疑眩, 是誠何心? 其亦叵測, 究其旨意所在, 架虛鑿空, 指無謂有, 一言一事, 惟以厚誣聖德爲計, 惟我聖明之恒抱至痛, 無樂千乘, 在法應行之朝賀, 尙多權停之特敎, 則聖意所在, 孰不仰揣, 而敢爲是言, 譸張傳播, 紹述乙丙諸賊舊套餘論, 何其無倫不道之甚, 一至此極? 今臣等所論, 只就其疏中所言而言耳。又聞
星漢
, 自有玆事, 不少追訟, 全無悚蹙之意, 惟肆忿毒之氣, 居家對客, 詬罵天日, 指斥乘輿, 凶言悖說, 罔有紀極, 聽者俱存, 焉敢誣也? 雖以渠之私書見之, 其辭意之絶悖無嚴, 節節彰露, 則此在渠, 已是承款之斷案, 而日前臺啓, 添入措語, 俱出傳說之眞的, 而酌約說去, 鶻突爲言, 猶未免墨抹還下, 誠爲無前之擧聽聞所及, 莫不駭惑, 固知聖意, 在於包荒, 認賊爲子, 反累聖德, 臣等竊爲之慨然, 繼以憂憤。公疏則專事誣悖, 私室則敢逞凶毒, 言言逆腸, 事事凶肚, 昔之
汝立
, 今之
夏
賊, 俱萃一身, 萬剮猶輕, 而又況
九宗
之佯狂, 實爲此賊之眞贓, 人或癲狂, 則終身廢棄, 而噫, 彼
九宗
, 抑何心腸, 不顧終身之棄, 佯作癲狂之狀, 從前佯狂之類, 除非負罪於罔赦, 圖生於必死, 欲掩一世之耳目, 欲延一時之性命, 則豈有出此計者乎? 其甘心死黨, 極意規避之跡, 綻露無餘, 則
星
·
九
兩賊, 可謂一而二, 二而一者也, 綢繆之情節, 不問可知。譸張之根柢, 尙今未覈, 如此而尙何望亂賊之知懼, 黨與之鋤治也哉? 請
柳星漢
設鞫嚴問, 期於得情, 夬正邦刑。噫嘻, 痛矣。亂臣賊子, 從古何限, 而豈有若
九宗
之窮凶極惡, 至妖絶㦧者哉? 渠以蟣蝨之賤, 常懷梟獍之心, 過
惠陵
而不下所乘則悖慢之逆節, 於是著矣。向
懿陵
而至發凶言, 則怨懟之逆腸, 昭莫掩矣, 此陵亦下馬之言, 陵卒之參訂明白。偏黨二字之說, 帳殿之納招凶獰, 人臣之以偏黨事君, 前後凶逆所未發之語, 而此賊之肆然發口, 抑何心腸? 屢次供招之罔測不道, 至於此極, 則此誠古之
莽
·
卓
之所未嘗有, 而今之
夏
,
瑮
之所未敢爲也。卽此一款, 雖千剮萬戮, 不足以少曳神人之憤, 而若夫佯狂凶計, 又何其陰慝巧惡之極也? 噫, 彼
星
賊之凶疏, 聞之者無不心寒而膽掉, 見之者皆欲手磔而口臠, 則爲今日臣子者, 苟有一分秉彝之心, 孰不欲明張沬飮, 疾聲嚴討, 而渠乃身居臺職, 忽稱癲狂之病, 巧作掩護之計, 綢繆之跡, 參涉之狀, 明若觀大。窮覈情節, 永拔根柢, 卽是王章之所不可已者, 而纔得承款, 未及正法, 致使往牒所無之極逆大憝, 徑先致斃於獄中, 輿情之憤惋, 固不暇言而國家之失刑, 當復如何? 到今追施之道, 惟在於收孥籍産之典, 雖有依聖國已施之律之敎, 豈有凶如此賊, 逆如此賊, 而不施極律者乎? 請承款後物故罪人
九宗
, 亟施孥籍之典。答曰, 不允。
○ 行大司諫
沈晉賢
, 持平
鄭魯榮
啓曰, 噫嘻, 痛矣。以
能
賊萬古所無之逆魁, 不卽正刑, 徑先致斃, 輿情莫不痛惋, 此豈可以尋常物故, 置而不論哉? 論其平日罪犯, 則陰樹逆種, 密倡凶論, 慫慂
恒
·
簡
, 爲渠羽翼, 糾結
厚
·...
○ 持平
鄭魯榮
啓曰, 噫嘻, 痛矣。
柳師文
之罪, 可勝誅哉? 渠以極逆之父, 惟當畏死縮首, 恭俟當律之不暇, 而乃敢偃息城闉, 延攬人客, 不少畏蹙, 益肆凶毒, 一室兩賊, 同惡相濟, 詬罵天日之凶言, 無所不至, 指斥乘輿之悖語, 罔有紀極, 傳說狼藉, 有耳皆聞, 而至登諫長之疏論, 致有法曹之捉囚, 則此其
星漢
父子, 凶肚相連, 逆節世襲, 平日怨國懟君之心, 弸結于中, 愈往愈肆者也。且其子凶疏之構成也, 敢曰在家不知, 其子悖說之噴出也, 亦是自有所受, 則此賊父子窮凶情節, 不可一日容貸於覆載之間也, 明矣。其子
星漢
, 旣有府院鞫問之請, 則其父
師文
, 不可不竝施嚴鞫, 而乃者天綱太恢, 遽下疎放之敎, 國法之隳壞, 已無可言, 而輿情之憤惋, 去而益激, 請亟寢秋曹罪人
柳師文
放釋之命, 仍令王府設鞫嚴問, 期於得情, 夬正王法。答曰, 不允。
○ 持平
鄭魯榮
啓曰, 噫嘻, 痛矣。
柳師文
之罪, 可勝誅哉? 渠以極逆之父, 惟當畏死縮首, 恭俟當律之不暇, 而乃敢偃息城闉, 延攬人客, 不少畏蹙, 益肆凶毒, 一室兩賊, 同惡相濟, 詬罵天日之凶言, 無所不至, 指斥乘輿之悖語, 罔有紀極, 傳說狼藉, 有耳皆聞, 而至登諫長之疏論, 致有法曹之捉囚, 則此其
星漢
父子, 凶肚相連, 逆節世襲, 平日怨國懟君之心, 弸結于中, 愈往愈肆者也。且其子凶疏之構成也, 敢曰在家不知, 其子悖說之噴出也, 亦是自有所受, 則此賊父子窮凶情節, 不可一日容貸於覆載之間也, 明矣。其子...
○ 甲寅十一月初一日辰時, 上御
熙政堂
。大臣·備局堂上引見入侍, 輪臺官同爲入侍時, 右副承旨
李儒慶
, 同副承旨
李海愚
, 假注書
李勉昇
·
李允謙
, 事變假注書
尹濟弘
, 記注官
承膺祚
, 記事官
吳泰曾
, 領府事
蔡濟恭
, 左議政
金履素
, 右議政
李秉模
, 判敦寧
金持默
, 左參贊
洪秀輔
, 行司直
鄭好仁
, 戶曹判書
沈頤之
, 行副司直
趙宗鉉
, 兵曹判書
具庠
, 行副司直
徐有防
, 禮曹判書
閔鍾顯
, 行副司直
李得臣
·
李秉鼎
·
李敬懋
, 工曹判書
徐鼎修
, 刑曹判書
李在學
, 水原留守
趙心泰
, 行副司直
徐有大
·
李漢豐
, 行都承旨
沈煥之
, 漢城右尹
徐有臣
, 刑曹參判
趙鎭寬
, 禮曹參議
尹行恁
, 輪對官典牲主簿
張僴
等, 以次進伏訖。上曰, 前馬馬海權管入侍, 兩司牌招事, 分付可也。
濟弘
承命出傳, 與行大司諫
沈晉賢
, 校理
任希存
, 前馬馬海權管
鄭履綏
, 偕入進伏訖。上曰, 大臣進前。濟恭等進曰, 近間日氣稍寒, 聖體, 若何? 上曰, 一樣矣。
濟恭
等曰, 王大妃殿氣候, 何如? 上曰, 一樣矣。
濟恭
等曰,
惠慶宮
氣候, 何如? 上曰, 一樣矣。
濟恭
曰, 日前冬雷, 屢下修省之敎, 臣等伏不勝感頌之至, 而臣等俱忝大臣之列, 古所謂燮理之策, 非所敢望也, 尋常廟堂之務, 只事瘝曠, 亦未得仰副憂勤之聖意, 每切悚蹙之至, 而今玆非時之雷, 果驗不職之罪, 臣等尤不勝惶霣懍慄之忱矣。上曰, 天之警告, 莫非否德所召。始於七月之旱, 重以八月之風, 繼之以十月之雷, 隱隱微微, 如聞如不聞, 其所悚懼, 尤當如何? 以是日夕警惕, 自不能已矣。
濟恭
等曰, 殿下臨御以後, 夙宵憂勤, 一念對越, 政令施爲之間, 罔非致和育物之化, 則天必降監于玆矣, 風旱冬雷之警, 寧或有所召而然? 第伏念, 反躬修省, 亦有光於聖德矣。上曰, 警惕之中, 亦有因事發笑者。向者
洪秀輔
以
社稷
油遮日事, 語到雨下, 乃用俚語, 故推考矣。昔在先朝, 筵臣有曰風惡云云者, 至伏承責敎矣。語次之間, 亦當敬愼, 而日前常參, 重臣以懲羹之義, 語天, 輒曰天主云, 主字聞甚可駭也。
濟恭
曰, 閭巷之間, 或用此等說矣。上曰, 又其日前擧條中, 有曰, 多災之國, 其國必興云云, 此亦未知其穩當也。
仲舒
之策曰, 大無道之世, 上天不告, 其言安知其必然, 而今此多災二字, 尤涉如何矣。上曰, 他承旨入侍,
出榻敎
濟弘
承命出傳, 與右承旨
尹致性
, 左副承旨
洪大協
, 偕入進伏。上曰, 賓對輒用筋力, 非不難矣, 而其在答譴之方, 必欲盡己之力, 月六次對, 不容暫間, 今此召接, 卿等亦出修省之策矣。
濟恭
曰, 不可不爲之事, 無日不可, 而臣固仰居上無逸之聖念矣。上曰, 予曾讀書, 一日所定幾許遍, 午前或了讀, 則心界自泰半日閑晷, 如有所得, 今此賓對之進定, 亦類是也。上敎
心泰
曰, 向日宮齋以城役事, 有所詢問, 而所見參差, 可否不一, 此等大事, 無怪有異同之議也。節屆隆冬, 役事浩繁, 南北城役了當之役, 則少待財力之可辦, 爲之未晩, 予見斷斷如是矣, 濬川, 爲民政也, 固有所重, 而比之此役, 輕重何如? 然而先朝再三臨民, 屢下綸音, 予於
華城
之役, 則一未嘗敷示其本末矣。今欲中停, 故爲文字布告, 予則謂此亦仰述之一端也, 卿等與諸宰各陳所見。向來衆論之不一者, 參之歸一, 可也。命出綸音一通, 敎行恁讀奏訖。上曰, 予之苦心如是, 卿等以爲如何?
濟恭
曰, 至矣盡矣, 無他仰達之辭矣。上曰, 左右相之意, 何如?
履素
曰, 臣之向來所奏, 到今思之, 不過一時淺見, 及奉綸音, 至誠懇惻, 實仰爲民之聖德, 臣有何別般意見也? 上曰, 然則果變前見矣。
履素
曰, 是役非役民之役, 不必以荒年遽停, 故有所陳達於前日, 而今伏奉綸音, 更無可達之辭矣。
秉模
曰, 是役也, 築爲所重, 停亦聖德, 奉讀屢百言絲綸, 此是向來下敎二句中敷衍出來者也。臣之向日所奏, 有所商量, 非倉卒仰對者, 臣見無異於前矣。
頤之
曰, 大抵是役之築停, 俱爲所重, 城役雖停之, 但右役則恐不必遽停, 隨力爲之, 則他時再擧之日, 事力似或省矣。且以古人言之, 築城之役, 有拖至三年之久, 而
朱子
以不擾民韙之, 今伏奉綸音, 德意洋溢, 臣無以更陳矣。
秀輔
曰, 向來所奏云云, 語未竟。上曰, 追入諸宰, 未見綸音, 何以仰對, 須與諸宰之後至者會坐, 詳覽一通後, 來待, 可也。命書榻敎曰, 備局堂上
李得臣
口傳付軍職。
敬懋
曰, 槪聞南北城樓, 將臺水門, 幾盡告成, 城役斯過半矣。因是了當, 可以省力省費, 臣意則不敢謂遽停矣。
有大
曰, 伏承綸音, 雖未一通領會字字句句, 固仰爲民之聖念, 而辭旨若是懇惻, 臣何敢異同, 而但石役, 今時則可運石也, 浮石也, 冬勝於春, 虛送此時, 甚可惜也。上曰, 雖停之, 南北城了當後, 始可停之, 欲待其畢役, 則自至解凍後矣。
漢豐
曰, 臣於月前歷路, 已見之矣, 不但停役之爲可惜, 荒歲窮民, 率多赴役糊口者, 猶恐此役之遽停矣。然而伏奉聖旨, 亦不敢異同於停築之論矣。
行恁
曰, 向旣仰達, 無他可陳之辭矣。
濟恭
曰, 今如有一事可行者, 則議論不一, 或曰便, 或曰不便, 而要之, 大體亦皆有理, 俄奉綸音, 事理皎然, 上減殿宮之常供。又引勿踐禾麥之聖德爲敎, 所重尤如何? 雖以救荒爲言, 八道飢口, 豈盡仰哺於是役哉? 九重光明之燭, 無所不照, 義理正大, 至誠懇惻, 臣若不爲將順, 則臣是不韙之人, 必將見非於公議, 然平地城役, 不可仍置, 負土雇價, 酒食資生之類, 則有司之臣, 便宜爲之, 似好矣。上曰, 雖曰到今遽停, 則再擧爲難云, 而參究事理, 未必其然。卿今將順, 可謂師直爲壯。
濟恭
曰, 惟其直也, 故臣不敢爭之矣。
秉模
曰, 領府之言, 恐不然矣。今日綸音中千言萬語, 少不異於宮齋初敎之略而盡, 何必於奉綸音之後, 始可仰度聖意耶? 上曰, 領府亦是好名之人, 予言豈不師直也?
履素
曰, 臣之向來所奏, 非爲事功之速了, 而及伏奉十行德音, 臣竊以爲可感豚魚矣。上曰, 領府之將順, 實是老成之論也, 卿之固守前見, 亦覺更好。始雖參差, 卒乃爛漫, 甚可幸也。命下綸音一通於諸宰頒示後,
秀輔
等, 以次進奏訖。上曰, 大臣旣無異同之論, 留守之意, 何如?
心泰
曰, 臣何敢可否於其間乎? 但當擧行而已, 而今雖停役, 南北城了當, 似在二三月矣。上曰, 再昨聞留守言, 則兩營停番米, 果有剩置者云, 使各其營千石式付諸城役, 似好矣。
濟恭
曰, 顧今米貴如金之時, 以米給之, 則在渠輩極甚便好矣。上曰, 解凍後後托役事, 不可不始, 十年後則將至萬石云, 是固萬人足食之糧也, 以守城之備言之, 豈曰無少補哉?
心泰
曰, 明年始可作畓矣。上曰, 久遠之事, 人未易信, 雉堞雖有目前照耀, 夫豈若後托役之事半功倍者耶? 甚好甚好。
趙允國
方略之圖, 亦如是矣。大抵閫以外將軍制之, 不問其勤慢, 不考其工拙, 任其便宜擧行也, 故乃能如是速就。予常以爲, 此是依歸之所也, 若奏一日之功, 則便作一日之喜, 然此亦不過爲其成就之功而言也。目今餓莩載路, 以不撤城役, 似聞有云云之說, 然則安有衆心成城之效乎? 此所以有停役之論, 而亦非爲浮費而然也, 卿須體念, 便宜爲之也。上曰, 停番米可謂無中生有, 領府事須出擧條也。
濟恭
曰, 今以
華城
城役, 綸音誕降, 指敎丁寧, 臣當將順而已, 不敢更陳他說, 而第南北門樓, 旣已創建, 兩傍平地, 城堞幾皆就緖, 此則與山上周遭之役有異, 不可不畢築, 而聞今財力垂乏, 將無以措手云。無論某樣錢, 限七八萬兩, 及今區劃, 然後可免中撤。平安兵營流來舊逋條之指徵無處者, 自辛亥春, 使該營月備四百餘兩, 歲準五千之數, 以其形止, 逐朔報備局者, 今爲四年, 則其數當爲二萬兩, 爲先以此二萬兩, 今月內使之輸納於役所, 又退四年之限, 如前充補, 這這報于備局之意, 分付帥臣, 何如? 上曰, 依爲之。
出擧條
濟恭
曰,
華城
城役所錢條拮据, 纔已仰達, 而米邊策用, 其勢尤艱矣。今以禁·御兩營鄕軍停番事, 已有筵敎, 則限麥秋六七朔之間, 鄕軍料米之留儲者, 將爲數千石, 兩營各限一千石, 自役所取用似好, 故敢此仰達矣。上曰, 依爲之。
出擧條
敬懋
等曰,
三南
鄕軍, 今旣限乙卯麥秋停番事判下, 依例以他道之次番, 徵召立番, 何如? 上曰, 御營當次之番, 卽昨年上番之軍云, 兩營上番軍, 一竝限明年麥秋停番, 而守·摠兩營軍給料代把, 以爲都監軍分勞之地, 可也,
出擧條
上曰, 次對爲之。
履素
曰, 日前常參時, 行大司諫
沈晉賢
所懷中, 以酒禁定律事, 請令廟堂酌定, 而第念釀酒之無定律, 以其不在禁條也。今若定其律名, 則勿論大釀小釀, 皆在常禁之中, 是豈制法之意哉? 事有窒礙, 實難酌定, 此亦置之, 何如? 上曰, 依爲之。
出擧條
履素
曰, 行大司諫
沈晉賢
, 以百官庶僚, 書進救荒之策, 有所陳達, 有令廟堂論理稟處之命矣。其言非不善矣, 而如有可進之策, 則方當求言之日, 自可進言, 强令敷陳, 恐反有猥雜之弊, 今姑置之, 何如? 上曰, 依爲之。
出擧條
上曰, 卿宰侍從罷削人員, 竝給牒敍用。
出榻敎
上曰, 前摠戎使
申大顯
, 分揀牌招, 傳授密符。
出榻敎
上曰, 當該注書汰去。
出榻敎
上曰, 吏議望近甚苟簡, 若欲新通, 則曾經禮議者, 未知有幾人耶?
昇源
曰,
韓晩裕
·
趙鎭宅
二人矣。上曰, 吏議新通, 亞銓例不當爲之。且旣有亞堂, 則廟薦亦不可, 此則姑俟吏判之入來也, 使之斯速入來, 可也。
履素
曰, 慶禮當前, 文衡自多擧行之事, 而大提學
洪良浩
, 今方出疆矣。以疏代薦, 亦是文苑故事, 渡江前疏薦之意, 令政院稟旨下諭, 何如? 上曰, 都堂會圈, 旣無酌當可據之例, 則非所可論。雖以疏薦言之, 無薦中之人, 然後可以議到, 而今則薦中旣有一人, 然而使之疏薦, 有違文苑故事, 擧條之不卽下批者此也。見今亞歲隔日, 其所擧行, 不可緩也。薦中一人, 亦非曾經之人, 則亦不可前單點下, 未知如何爲可, 卿等會于公廨, 詳考故事, 論理草記, 可也。
出擧條
上曰, 玉堂取圈點冊及文衡先生案, 文苑故事, 送于賓廳也。命書傳敎曰, 未肅拜戶曹參判許遞, 前望單子入之, 待下批牌招察任。
履素
曰, 日前以使行公用不足之弊, 有講究稟處之命, 臣等多費商量, 終無善策, 蓋曆節兩行, 必準帽穴一千隻, 以資公用, 當初定式, 非不嚴明, 而近年以來, 千隻姑無論, 最多之年, 僅爲六百餘隻, 如是而公用安得不大縮乎, 顧今矯救之策, 惟在於每年必準千隻, 而準千隻之道, 必有一定不易之規, 然後可無見縮之患, 自明年爲始,
松
商·
灣
商及曆·節象譯輩
柵
貨賣買時, 無論銀貨與雜卜, 帽子準千隻貿得, 然後始許他物種賣買, 而準數出來與否, 自
灣府
一一考察, 雖一隻帽, 如或未準定式, 則當該頭目商賈, 各別嚴繩後, 所縮帽稅, 準數徵捧, 俾無如前減縮之弊。至於廛人無稅帽, 係是特恩, 一百隻劃給於千隻之內, 一百隻劃給於千隻之外, 而一從該廛銀多少, 許令免稅, 則公用自可準充, 廛人亦當蒙利, 而如是定式之後, 若以公用不足, 有所上聞於朝廷, 則非但當該任譯之別加嚴勘, 使行亦難免其責, 以此嚴明知委, 而其擧行之節, 令該院成出節目, 以爲報本司施行之地, 何如? 上曰, 依爲之。
出擧條
濟恭
曰, 此實國之大政也, 以帽稅之見縮也, 故公用銀貨, 輒責
關西
, 臣已稔知其難支之端矣。廟堂與道臣灣尹, 初不管攝其多少盈縮, 馴致庫銀之日銷月鑠, 雖以文書言之, 輒稱貸用, 外面則似然, 而初無還報之事, 殆若貯水於無底之鍋, 何以支當乎? 上曰, 自明年爲始, 一切勿用, 可也, 凡事窮則變, 變則通, 及今時, 可以變通矣, 此則一付之於卿等, 必勿以貸下二字擧論也。
濟恭
曰, 聞日前常參筵中, 判尹以魚物廛拔出於六矣廛中之意, 有所陳達, 當此饌物極貴之時, 此實爲一分救弊之道, 有司之臣, 固宜斷然行之, 而第念通同發賣之後, 亂廛則革罷, 稅納則依舊, 各廛之不能無怨, 容或無怪。臣意使該署提調, 考閱署中謄錄, 凡係不緊名色與需用之可祛者, 就議大臣, 量宜存罷後, 各廛逐朔稅錢, 如有所從略減給, 則朝令可以有辭, 民情可以稍慰, 因言端, 敢此仰達矣。上曰, 依爲之。令廟堂與該署提調, 相議釐正後, 草記, 可也。
出擧條
濟恭
曰, 近聞以荒年之故, 牛價至賤, 而肉價反爲翔貴, 此豈緣人皆肉食而然也? 太半歸之於酒家作肴之需云矣。上曰, 年前聞卿所奏後, 言于捕將, 使之嚴禁矣, 何又如是也。昔在先朝, 賣飯者, 尙以治盜之律繩之, 況賣肴乎? 禁之未久, 又如是太弛, 誠非末務也。至於賣飯者, 在所當禁矣, 平民則饔飱而食可也, 不然則皆是遊食之輩, 此則痛禁, 宜矣。
濟恭
曰, 設法未久, 依舊解弛, 命令何以行之? 但一場戲劇而止耳。上曰, 禁肴一節, 何必上煩辭敎? 近日紀綱太弛, 少無令出惟行之實, 自京兆爲先禁之, 而雖曰末務, 行法示信, 然後他事可做矣。
秉模
曰, 賣飯者, 亦將禁之乎? 上曰, 此亦仰述之一端, 不過卿等一號令間事耳。
頤之
曰, 宮房衙門各處屯土, 從實執卜, 俾無冤徵, 出於朝家軫恤災民之德意, 臣誠欽仰, 而至於糧餉廳屯土, 當初定稅, 折衷豐凶, 至輕至歇, 則與他隨報收稅之地, 大有異焉, 而外邑不知無加減之本意, 混稱災荒, 必欲減稅, 若此不已, 本廳需用, 終歸之於莫可收拾之境, 事甚悶然, 知委列邑, 一依定式, 無或頉減之意, 出擧條嚴飭, 何如? 上曰, 依爲之。其中不可不減稅處, 卿其量宜闊狹, 可也。
出擧條
漢豐
曰,
李提督
贈劍
琴氏
事, 嘗見
武藝通誌
而知之矣。今聞
琴氏
子孫, 自
巨濟
上來云, 故招見則人頗精明, 旣知其提督之血孫, 而若令湮沒於海島之中, 實非仰體朝家酬功之盛意, 故敢此仰達矣。上曰, 爲先自卿營別爲付料, 着意勸奬, 提督家
琴氏
所出血孫之如是精明, 可合收用者, 豈不奇異乎? 年前以其事實, 特編於
武藝通誌
矣, 今聞卿言, 可謂事如有待。卿是何家之人, 雖欲泛忽於勸奬, 得乎? 以此知悉, 可也,
出擧條
晉賢
曰,
克觀
事。上曰, 不允。
出擧條
晉賢
曰,
尙魯
事。上曰, 不允。
出擧條
晉賢
曰,
柳師文
事。上曰, 不允。
出擧條
上曰, 輪對官進前。
張僴
等進奏職姓名訖, 命先退。上曰, 都會試券, 持入, 可也。昨日對讀官, 誰也?
有防
曰,
吳泰曾
,
李勉昇
矣。上命勉昇讀奏試券訖。命書傳敎曰,
京畿
公都會, 旣命咸聚京營, 試製亦令館堂考券, 蓋出於慰悅之意, 額數豈可膠守六人之常例乎? 今番公都會, 特取十人事, 分付。命退, 諸臣以次退出。
○ 甲寅十一月初一日辰時, 上御
熙政堂
。大臣·備局堂上引見入侍, 輪臺官同爲入侍時, 右副承旨
李儒慶
, 同副承旨
李海愚
, 假注書
李勉昇
·
李允謙
, 事變假注書
尹濟弘
, 記注官...
○ 甲寅十一月初一日午時, 上御
重熙堂
。同副承旨入侍時, 同副承旨
李海愚
, 假注書
李允謙
, 記注官
承膺祚
, 記事官
吳泰曾
, 以次進伏訖。上命書傳敎曰, 取見入啓科作, 未可謂合作, 必有遺珠, 更令加取詩賦一人, 比常年倍取事, 分付。命退, 承史以次退出。
○ 甲寅十一月初一日午時, 上御
重熙堂
。同副承旨入侍時, 同副承旨
李海愚
, 假注書
李允謙
, 記注官
承膺祚
, 記事官
吳泰曾
, 以次進伏訖。上命書傳敎曰, 取見入啓科作, 未可謂合作, 必有遺珠, 更令加取詩賦一人, 比常年倍取事, 分付。命退, 承史以次退出。
[ PC버전 ]